Płock

Moderator Sławek

Pierwsze murowane umocnienia na Wzgórzu Tumskim wzniósł prawdopodobnie książę mazowiecki Bolesław II, choć już 300 lat wcześniej istniał tutaj założony przez Mieszka I gród warowny. Płocki gród był jedną z "rezydencji" Bolesława Chrobrego, który zbudował w jego obrębie piętrowe, kamienne palatium romańskie z izbami mieszkalnymi i kaplicą. W roku 1075 powstało w Płocku biskupstwo, a murowaną budowlę przeznaczono na kościół. W związku z zaistniałym faktem ówcześnie panujący Władysław Herman zażyczył sobie, aby nieopodal starego palatium powstało nowe - większe i bardziej reprezentacyjne. Zbudowany z udekorowanych cegłą granitowych głazów pałac miał wymiary 14x11 metrów i mieścił salę tronową, kancelarię królewską oraz komnaty mieszkalne. Należy przypomnieć, że w tamtym okresie Płock był de facto stolicą Polski i tam właśnie w 1085 roku narodził się Bolesław III, znany z tego, że miał krzywe usta. Mimo swego znaczenia na politycznej mapie Polski gród płocki przez długi okres chroniony był przez mało skuteczne, drewniano-ziemne obwarowania, być może gdzieniegdzie wzmocnione przy pomocy niewielkich murowanych fortyfikacji. W połowie XIV stulecia ziemią mazowiecką rządził książę Bolesław III (ale nie Krzywousty), który nawiązał przyjazne stosunki z Kazimierzem Wielkim i obiecał mu, że kiedy umrze, król będzie mógł przejąć cały jego majątek. Niedługo potem Kazimierz mógł się już radować, albowiem Bolesław został zabity przez Litwinów i całe Mazowsze Płockie przypadło dożywotnio królowi polskiemu. Władca ten, przewidując zagrożenie zarówno ze strony Litwy jak i Państwa Krzyżackiego, na miejscu dawnych umocnień zbudował murowaną twierdzę; zezwolił również mieszczanom na wzniesienie miejskich murów.

Do końca XV wieku na zamku mieszkali książęta mazowieccy. W roku 1495 w związku z inkorporacją Księstwa Płockiego do Korony musieli się oni wyprowadzić, a bezpańska budowla zaczęła powoli niszczeć, w czym pomogło jej osunięcie się nadwiślańskiej skarpy, które zabrało ze sobą część królewskich zabudowań. Gruntownego remontu warowni podjął się Zygmunt I Stary. Właściwą część zamku, zwaną castellum przekazał on później na potrzeby osiadłych tutaj od XI wieku Benedyktynów, a rezydencję władcy przeniósł na południowy skraj założenia, zwany castrum, gdzie powstała otoczona zabudowaniami gospodarczymi królewska kamienica. W latach najazdu szwedzkiego obiekt trochę podupadł, a kiedy w 1781 opuścili go Benedyktyni (przenieśli się do Pułtuska) i przyszli Prusacy, nakazali oni rozebrać część zamkowych murów. Od 1865 roku budowla pełniła funkcję siedziby seminarium duchownego oraz żeńskiego gimnazjum, z kolei czasie wojny mieściły się tutaj prywatne mieszkania. Po drugiej wojnie światowej zabytek odrestaurowano i w 1973 roku przeznaczono na siedzibę muzeum.

ZESPÓŁ ZAMKOWY NA RYCINIE NAPOLEONA ORDY

Zamek Kazimierza Wielkiego składał się z dwóch członów. Ważniejszy charakter miała część określana mianem castrum. Mniejsze i mniej reprezentacyjne castellum pomieszczono w części północno-zachodniej wzgórza. Całe założenie miało kształt nieregularnego półkola, przylegającego prostym odcinkiem do wiślanej skarpy. Główny zespół zamkowy przybrał formę nieregularnego czworoboku, a całość otaczała podwójna linia murów obronnych. Prawdopodobnie wewnętrzny mur był wyższy od zewnętrznego o kilka metrów. W zachodnim odcinku obwodu znajdowały się dwie bramy, poprzedzone mostami nad przekopem oddzielającym miasto od twierdzy. Mur wewnętrzny, otaczający właściwy zamek, łączył dwie wieże: u dołu czworoboczną i dalej przechodzącą w oktagon Wieżę Szlachecką oraz Wieżę Zegarową, ulokowaną na pozostałościach wczesno- piastowskiego pałacu. Do muru przylegał gotycki dom mieszkalny. Pozostałe budynki zgrupowano wzdłuż kurtyny wschodniej i południowej.

Z dawnego zamku do naszych czasów przetrwały obydwie wieże: obniżona w 1796 roku Wieża Szlachecka (zwana kiedyś Wysoką) oraz pełniąca w czasach późniejszych funkcję kościelnej dzwonnicy Wieża Zegarowa. Zatraciła ona częściowo swą pierwotną formę w XVII i XVIII wieku, kiedy to jej górne partie pokryto bogatą ornamentyką, a całość zwieńczono cebulastym hełmem z latarenką. Oprócz wież ocalał również prawdopodobnie najstarszy w Polsce północnej mur - pamiątka po czasach Władysława Hermana. Pozostałe zabudowania to wypełniające przestrzeń między wieżami XVII-wieczne budynki opactwa Benedyktynów. W dawnym zamku mieści się obecnie Muzeum Mazowieckie, znane z największych w kraju zbiorów sztuki secesyjnej. W skład bogatej kolekcji wchodzą meble, przedmioty użytkowe, szkło, ceramika i biżuteria, pocztówki, archiwalia, militaria, monety, medale, sztuka Dalekiego Wschodu i inne. Eksponowane są też zbiory malarstwa polskiego z przełomu XIX i XX wieku, a wśród nich obrazy Józefa Chełmońskiego i Juliusza Kossaka. Część ekspozycji poświęcona jest historii Płocka. W okresie letnim wystawy czynne są codziennie w godz. 9.00-16.00, a w piątek i w sobotę w godz. 10.00-17.00. W okresie zimowym czas zwiedzania skrócono do godz. 15-16 , a w poniedziałki i wtorki muzeum jest zamknięte. Bilet wstępu do zamku kosztuje 5 zł normalny i 2 zł ulgowy (fotografowanie wnętrz 2 zł), a do spichlerza (dział etnograficzny) odpowiednio 2 złote i złotówkę. W czwartki do zamku można wejść za darmo.
W północno-wschodniej części założenia stoi XII-wieczna katedra, która w wyniku wielokrotnych prac renowacyjnych stanowi obecnie misz-masz architektury romańskiej, gotyckiej i renesansu. W katedrze znajdują się słynne drzwi płockie - kopia dwuskrzydłowych drzwi romańskich z 1154 roku, składających się z 48 spiżowych płyt z płaskorzeźbami przedstawiającymi sceny z Pisma Świętego. W kaplicy królewskiej pochowane są szczątki Władysława Hermana i Bolesława Krzywoustego oraz licznych pomniejszych książąt mazowieckich i płockich. (2002)

Muzeum Mazowieckie w Płocku
ul. Tumska 2, 09-402 Płock
tel./fax (0-24) 262-44-93, tel. 262-44-91

Nowy Duninów - zameczek neogotycki XIXw., ok. 20 km
Gostynin - pozostałości zamku książąt mazowieckich XIVw., ok. 25 km
Oporów - zamek biskupi XVw., ok. 43 km